Materiały informacyjne dla rodziców i profesjonalistów

Ciche dziecko czy mutyzm wybiórczy?

Niektóre dzieci są ciche z natury i tak samo zachowują się zarówno w domu jak i w szkole. Nie mówią zbyt wiele, ale mogą ożywić się podczas rozmowy o ciekawym dla nich temacie, który rozpala ich wyobraźnię. Jeżeli radzą sobie w szkole, mają jednego czy dwóch dobrych przyjaciół i nie są prześladowane przez innych, ciche dzieci bardzo dobrze radzą sobie bez strachu zarówno w domu jak i w szkole. Ich zrelaksowany język ciała i wyraz twarzy pokazują, że są szczęśliwe, jeśli mogą się przysłuchiwać bez konieczności odzywania się, w odróżnieniu do ich bardziej głośnych kolegów i koleżanek.

Nie wszystkie ciche dzieci czują się komfortowo z ciszą

Jednak dla niektórych cichych dzieci i młodzieży to wszystko może wyglądać inaczej. Mogą oni zmagać się w zaburzeniem lękowym zwanym mutyzm wybiórczy (MW) – fobią przed mówieniem w określonych sytuacjach. Te osoby wcale nie chcą być ciche. Mogą mieć wiele do powiedzenia, ale nie mogą tego swobodnie wypowiedzieć – sama myśl o rozmowie z określonymi ludźmi wypełnia je wielkim strachem, ogarnia je uczucie paniki lub zastygają w bezruchu. Zwykle czują blokadę w gardle, ponieważ ich mięśnie zaciskają się i nie mogą wydobyć z siebie słowa, zaśmiać się, odkaszlnąć lub czegoś wykrzyczeć.

Kiedy mamy do czynienia z mutyzmem wybiórczym?

Mimo tego, że nie ma dwóch takich samych dzieci z MW, wszystkie z nich:

• rozmawiają swobodnie z niektórymi osobami, ale nie z innymi (często mówi się, że mają podwójną osobowość);
• w określonych sytuacjach są w stanie się odezwać a w innych nie,
• unikają lub są bardzo niechętne, jeśli chodzi o branie udziału w sytuacjach, w których będą musiały się odezwać,
• odczuwają wielki stres, jeśli ktoś nie rozumie tego, że mają trudności z mówieniem.

U niektórych dzieci łatwiej jest rozpoznać MW niż u innych.

Dzieci z mutyzmem ciężkiego stopnia

Takie dzieci i młodzież nie rozmawiają w ogóle z niektórymi osobami. W związku z tym łatwo jest rozpoznać u nich schorzenie, ponieważ różnice w ich zachowaniu są bardzo duże. Mogą na przykład w szkole rozmawiać z dziećmi, ale nie z dorosłymi. Mogą swobodnie rozmawiać ze swoimi koleżankami i kolegami na placu zabaw, ale nie w klasie, gdzie mogą je usłyszeć inne osoby. Mogą rozmawiać z członkami rodziny, których często widują, ale nie z tymi, którzy pojawiają się w ich domu rzadziej. I zwykle rozmawiają ze swoimi rodzicami, jeśli tylko są pewne, że nikt inny ich nie usłyszy.

Gdy dziecko zostanie już zdiagnozowane, zwykle łatwiej jest zaakceptować fakt, że ma ono trudność w komunikowaniu się na podłożu lękowym. Można przedsięwziąć kroki, aby usunąć całą presję wywieraną na dziecku związaną z mówieniem, rozpocząć program małych kroków, aby pomóc dziecku poradzić sobie ze strachem przed mówieniem. Co ważne, jeśli dziecko otrzyma właściwe wsparcie, to wtedy uzna, że MW nie jest częścią jego osobowości, ale czymś, co może pokonać, tak samo jak poradziło sobie z innymi lękami, gdy było młodsze np. z lękiem przed ciemnością, fajerwerkami lub skakaniem do głębokiej wody na końcu basenu.

Dzieci z mutyzmem lekkiego stopnia  

Dzieci z mutyzmem lekkiego stopnia odpowiadają, jeśli się je zapyta, więc dorośli zwykle postrzegają je jako albo nieśmiałe albo z natury ciche i nie zdają sobie sprawy, że odzywanie się powoduje u nich podobny poziom lęku jak u dzieci z mutyzmem ciężkiego stopnia. Te dzieci są w stanie powiedzieć parę słów, ponieważ bardzo chcą spełniać oczekiwania innych. Po prostu ich strach przed konsekwencjami związanymi z tym, że się nie odezwą jest większy niż strach przed mówieniem, jednak ten kruchy stan równowagi jest zachowany tylko, kiedy dziecko jest pewne tego, co ma powiedzieć. Więc na przykład w szkole może odezwać się podczas sprawdzania listy obecności lub przeczytać fragment tekstu na głos lub odpowiedzieć na proste pytania, mimo że cichszym głosem i z mniejszym kontaktem wzrokowym niż zwykle. Takie dziecko może także od czasu do czasu poprosić o coś bardzo ważnego, jak na przykład wyjście do toalety, lub przekazać krótką wiadomość od kogoś, jeśli będzie dokładnie wiedziało, co powiedzieć. Natomiast takie dzieci nie biorą udziału w rozmowach z innymi, nie rozpoczynają takich rozmów, chyba, że dotyczy to najbliższej rodziny i przyjaciół.

Dopóki nie uznamy, że takim dzieciom bardzo trudno jest poinformować kogoś, że są prześladowane w szkole, źle się czują, potrzebują pomocy, poprosić o pozwolenie na zrobienie czegoś lub wytłumaczyć swoje zachowanie, to te dzieci są narażone na pewne ryzyko. Ich trudności mogą zostać niezauważone albo nawet mogą otrzymać za nie reprymendę zamiast wsparcia, jeśli nie będą w stanie upomnieć się o swoje prawa. Ciągłe proszenie ich o to, żeby mówiły głośniej lub bardziej aktywnie brały udział w lekcjach tylko zwiększy ich poziom dyskomfortu. Jeśli podejście do ich trudności dalej będzie nieodpowiednie, prawdopodobnie będą odzywać się coraz mniej, będą częściej nieobecne w szkole i zmniejszy się ich poczucie własnej wartości.

Dzieci z MW ciężkiego i lekkiego stopnia potrzebują takiej samej pomocy, żeby być w stanie komunikować się i brać udział w różnych aktywnościach bez lęku.

Możliwe wsparcie dzieci i młodych ludzi, którzy mają mutyzm wybiórczy:

• Wyznacz osobę z personelu szkoły, która nawiąże specjalną relację z dzieckiem.
• Aktywnie wspieraj nawiązywanie przyjaźni i włączanie dziecka w różne zajęcia.
• Bądź cierpliwy i nie naciskaj dziecko, żeby mówiło, skup się na odkrywaniu i podkreślaniu jego mocnych stron i zalet.
• Poszukaj wsparcia lub informacji o tym, jak odpowiednio pomóc dziecku na stronie:

www.nhs.uk/conditions/selective-mutism

Selective Mutism Information and Research Association (SMIRA)

www.smira.org.uk

Źródło: The Selective Mutism Resource Manual by Maggie Johnson and Alison Wintgens, Speechmark Publications (2016)