Niektórzy rodzice odczuwają niekiedy niepewność i zagubienie, kiedy jest mowa o metodach formalnych i nieformalnych w terapii dziecka z mutyzmem wybiórczym. Czym różnią się te pojęcia? Przygotowaliśmy dla was krótki poradnik.

Na początek spróbujmy zdefiniować te dwa pojęcia.

Cechą metod formalnych jest to, że dziecko zostało poinformowane o prowadzonych działaniach i świadomie uczestniczy w terapii (np. sliding-in z wykorzystaniem „drabin”).

Z kolei metody nieformalne są niezauważalne dla dziecka, które nie wie, że jest w danej chwili poddawane oddziaływaniom terapeutycznym. Jest to w dużej mierze wykorzystywanie okazji w codziennych aktywnościach dziecka do wykorzystania w procesie terapii (np. zachęcanie dziecka do samodzielnego zapłacenia za drobne zakupy).

Poniżej znajdziecie tabelki z bardziej szczegółowym porównaniem (do pobrania w pdf tutaj)

Wiek dziecka
Metoda nieformalna Metoda formalna
Do5/6 lat (przedszkole, żłobek) 6 lat i więcej (szkoła)
Uwagi
Może się zdarzyć, że u małego dziecka lęk jest tak silny, że techniki nieformalne nie działają. Wtedy, jeśli po 3-4 tygodniach pracy nie widać żadnych efektów, można wprowadzić formalną metodę małych kroków (sliding in). Metodę formalną można zawsze wspierać technikami nieformalnymi, stosowanymi równolegle (np. przez rodziców w sytuacjach społecznych poza szkołą).
Sposób informowania dziecka o podejmowanych działaniach
Metoda nieformalna Metoda formalna
Działania odbywają się w formie zabawy, dziecko nie jest świadome, że jest to terapia. Można dziecku wyjaśnić, co to jest lęk za pomocą rysunków, bajek (lęk dziecka może być np. panem Strachem, którego będziemy pomału przepędzać). Dziecko jest uprzedzone o wszystkich działaniach. Ustala się konkretne cele do wykonania (w formie drabin), o których dziecko wie. Dziecko świadomie bierze udział w zaplanowanej terapii małych kroczków.
Uwagi
W obu przypadkach dziecko musi czuć się w pełni akceptowane. Musi wiedzieć, że akceptujemy jego lęk i może na nas liczyć w jego stopniowym pokonywaniu.
Rozpoczęcie i prowadzenie terapii
Metoda nieformalna Metoda formalna
W przedszkolu zaczynamy w pustej sali od komunikacji dziecko + rodzic. Osoba wprowadzana pojawia się w sali po kilku spotkaniach na chwilę żeby np. zabrać coś z torebki czy szafki (dziecko jest uprzedzone, że pani wejdzie na chwilkę po coś). Pani początkowo nie mówi nic do dziecka, tylko przez kilka kolejnych sesji przyzwyczaja do swojej obecności. Dopiero w momencie, gdy dziecko komunikuje się z rodzicem swobodnie (nie szeptem! ) przy pani, pani zostaje coraz dłużej, podchodzi coraz bliżej i stosując nieformalne techniki dołącza do komunikacji (niezobowiązujące komentarze, pomost komunikacyjny, technika trójkąta, technika 5 sekund). Gdy dziecko rozmawia już swobodnie z panią, rodzic się wycofuje, a pani przejmuje rolę koordynatora wprowadzając do komunikacji dzieci i pozostałe panie przedszkolanki. Jeśli brak jest możliwości pracy w pustej sali albo lęk dziecka jest mniejszy i jeszcze nie utrwalony rodzic może prowadzić działania nieformalne w sali z dziećmi. W przypadku bardzo małych dzieci w żłobkach lub na początku przedszkola często wystarczy, że rodzic po przyprowadzeniu dziecka, zostanie przy nim i bierze udział w zabawie z dziećmi, stosując techniki nieformalne. Gdy podejście nieformalne zostanie wdrożone odpowiednio wcześnie, małe dzieci mogą generalizować mowę spontanicznie. Początek następuje również w pustej sali/gabinecie, dziecko rozmawia z rodzicem. Dziecko starsze jest bardziej świadome swojego problemu i jego lęk jest większy, dlatego zaczynamy od ćwiczeń z najniższego obciążenia komunikacyjnego (liczenie, wymienianie kolorów, dni tygodnia itp.). Osoba wprowadzana pozostaje najpierw za zamkniętymi drzwiami, następnie drzwi są uchylone, potem otwarte, osoba staje w drzwiach, potem stopniowo wchodzi do sali i podchodzi coraz bliżej. Osoba włącza się do odliczania, kiedy dziecko jest na to gotowe. Jeśli dziecko milknie lub pojawia się szept, cofamy się do momentu, w którym głos dziecka brzmiał pewnie. Osoba wprowadzona (nauczyciel/szkolny psycholog/ pedagog/nauczyciel wspierający) zostaje koordynatorem, a rodzic wycofuje się. Następnie koordynator wprowadza do komunikacji kolejne osoby (nauczycieli/dzieci) według tych samych zasad.
Uwagi
W obu przypadkach przed rozpoczęciem działań stwarzamy bezpieczne dla dziecka środowisko bez presji, edukujemy wszystkie osoby mające kontakt z dzieckiem i usuwamy wszystkie czynniki podtrzymujące w przedszkolu/ szkole i w domu. Przy obu metodach rozpoczynamy działania przy udziale rodzica, gdyż rodzic jest osobą, z którą dziecko rozmawia.
Koordynator
Metoda nieformalna Metoda formalna
TAK TAK
Uwagi
Koordynatorem może zostać nauczyciel, wychowawca, nauczyciel wspierający, pomoc nauczyciela, pedagog, szkolny psycholog lub inna osoba. Koordynator nie musi być psychologiem ani żadnym innym specjalistą, wystarczy empatia, chęć pomocy dziecku oraz znajomość metody sliding in. W przypadku braku innej możliwości, koordynatorem może zostać rodzic.

Opracowanie tabelek: Joanna Czyżykowska