Terapia dziecka z mutyzmem wybiórczym

Jak powinna wyglądać terapia dziecka z mutyzmem wybiórczym?


terapia mutyzmu wybiórczegoJeśli mieliście pecha i zostaliście namówieni na terapię grupową prowadzoną wyłącznie w gabinecie, zapewne na wstępie usłyszeliście, że walka z mutyzmem wybiórczym to bardzo żmudny proces, wymagający wiele czasu (w domyśle: wielu lat terapii). Usłyszeliście to zapewne na jednym z pierwszych spotkań, bez przeprowadzenia dokładnej analizy i bez określenia mapy mowy dziecka. Otóż nie, nie jest to prawdą! Prawidłowo prowadzona terapia może przynieść zauważalne efekty już po 2-3 tygodniach pracy!

Oczywiście należy pamiętać, że każdy przypadek należy traktować indywidualnie. Prawidłowa terapia dziecka z mutyzmem wybiórczym jest jak szycie garnituru na miarę. Wymaga wnikliwej analizy funkcjonowania dziecka pod kątem komunikacji werbalnej zarówno w placówce edukacyjnej, w domu, czy też w innych miejscach jego codziennego funkcjonowania. Dopiero mając te dane, można przystąpić do planowania terapii.

5 ETAPÓW UDANEJ TERAPII

Zanim zaczniesz

Nie ma jednej skutecznej i uniwersalnej strategii terapii. Dostosowując działania do konkretnego dziecka, należy jednak przestrzegać kilku fundamentalnych zasad:

1. Należy zdobyć wiedzę, czym jest mutyzm wybiórczy i jakie są mechanizmy działania lęku
2. Terapia powinna być prowadzona w miejscu występowania problemu! Najczęściej jest to szkoła lub przedszkole – dlatego należy znaleźć odpowiedniego koordynatora terapii dziecka.
3. Rada pedagogiczna w szkole lub przedszkolu powinna być przeszkolona w zakresie postępowania z dzieckiem z mutyzmem wybiórczym
4. Trzeba zadbać o usunięcie czynników podtrzymujących
5. Stosownie do wieku dziecka, przeprowadzamy z nim rozmowę, informując go o celach terapii i planowanych działaniach.

Terapia dziecka może być rozpoczęta jedynie po przejściu przez wszystkie powyższe punkty.

Podstawą udanej terapii jest zgodna współpraca w obrębie trójkąta rodzic – koordynator/placówka edukacyjna – dziecko. W praktyce jednak taka idealna sytuacja nie występuje często. Nie powinno to nas jednak zniechęcać do podejmowania działań. W takiej sytuacji należy po prostu dostosować nasze plany do zastanej sytuacji.

Terapia dziecka trwa 24h/dobę i obejmuje głównie (a czasem wyłącznie) działania nieformalne, prowadzone przez wychowawcę, koordynatora w przedszkolu lub szkole oraz równoległe działania rodziców w domu oraz poza domem w kontaktach społecznych.

Planowanie terapii

Pamiętajmy, że zaplanowanie terapii i jej późniejszą realizację ułatwi oficjalna diagnoza oraz opinia lub orzeczenie.

Kolejnym ważnym krokiem powinno być znalezienie koordynatora w szkole lub przedszkolu, czyli osoby, która będzie „ambasadorem” dziecka w danej placówce.

Koordynator to osoba, która jako pierwsza jest wprowadzana przez rodzica w proces terapii dziecka na terenie placówki.

Koordynatorem może zostać członek grona pedagogicznego, najczęściej są nimi szkolni pedagodzy, psycholodzy, logopedzi, lub wychowawcy. Najważniejsze, aby była to osoba otwarta, pełna empatii i życzliwa. Jej wiedza na temat mutyzmu wybiórczego jest przy tym mniej istotna, niż wskazane powyżej cechy osobowe, a to dlatego, iż wiedzę łatwo można uzupełnić, natomiast wskazanych cech charakteru nie da się wypracować (więcej o roli koordynatora).

Planując terapię należy pamiętać o tym, aby formy oddziaływań terapeutycznych były dobrane pod kątem aktualnych możliwości dziecka. W tym celu pomocne będą materiały z książki Maggie Johnson: 8 kroków do swobodnego mówienia, „talking bridge”, oraz zestawienie obciążeń komunikacyjnych.

W pierwszej kolejności wdrażamy techniki nieformalne, czyli takie które będą „niezauważalne” dla dziecka i które będzie ono traktować jako element swojego codziennego funkcjonowania. W przypadku małego dziecka, gdy mutyzm wybiórczy nie jest jeszcze utrwalony, usunięcie czynników podtrzymujących i działania nieformalne mogą być wystarczające do pokonania lęku przed mówieniem. W przypadku dzieci starszych, gdzie mutyzm wybiórczy bardzo często jest już silnie utrwalony, konieczne będą działania formalne, czyli takie, w których dziecko świadomie pracuje nad swoim lękiem.

W przypadku dzieci szkolnych należy dążyć do sytuacji, kiedy obok działań formalnych, prowadzone są równolegle działania o charakterze nieformalnym. Przykładowo, koordynator skupia się na pracy formalnej z dzieckiem. Ustala w tym celu minimum 3 spotkania w tygodniu, trwające 15-20 minut, w czasie których będzie prowadzony formalny sliding-in (z wykorzystaniem tzw. „drabin”).

Równolegle nauczyciele powinni unikać jakiejkolwiek presji na mówienie na lekcjach względem dziecka z mutyzmem wybiórczym. Pamiętajmy jednak, że brak nacisku na mowę ze strony nauczycieli nie może oznaczać jednocześnie pomijania dziecka w zadaniach klasowych. Dziecko powinno być angażowane w różne prace nie wymagające mówienia, jak np. wycieranie tablicy, podlewanie kwiatków, rozdanie kartek, itp.

Równie ważne jest wdrożenie na lekcjach technik nieformalnych, jak technika „od chóru do solo”, pomocne również będą zadania wykonywane w małych grupach, w których dziecko może czuć się swobodniej.

Każdy z nauczycieli powinien indywidualnie dostosowywać zadania do możliwości dziecka. Fakt, że dziecko na muzyce śpiewa w parze, nie oznacza, ze na innym przedmiocie też będzie mogło odpowiadać z koleżanką w parze.

Dla dzieci z orzeczeniem wszystkie powyższe cele powinny być opisane w indywidualnym programie edukacyjno – terapeutycznym (IPET).

Wdrożenie i realizacja terapii

Pracę z dzieckiem rozpoczynamy po usunięciu czynników podtrzymujących. Trzeba z nim także przeprowadzić rozmowę, która ma służyć przede wszystkim zbudowaniu zaufania i nici porozumienia. Zapewnienie dziecka, ze go rozumiemy, że nie musi mówić dopóki nie będzie gotowe jest kluczowe. Tylko obniżenie poziomu lęku przez zapewnienie poczucia bezpieczeństwa i akceptacji pozwoli na zbudowanie zaufania pomiędzy dzieckiem, rodzicem i terapeutą/koordynatorem. Tak zbudowana strefa komfortu dziecka pozwoli nam na wprowadzenie oddziaływań terapeutycznych:

  • metoda małych kroków „sliding-in”
    Obejmuje techniki formalne i nieformalne. Dziecko rozmawia z zaufaną osobą (zwykle rodzicem) odczuwając przy tym minimalny lęk i stopniowo uczy się rozmawiać z drugą osobą, która znajduje się coraz bliżej i dołącza się do aktywności (tzw. koordynatorem).
  • od chóru do solo
    metoda polegająca na angażowaniu dziecka w werbalną aktywność początkowo w większej grupie dzieci (np. czytanie wiersza wspólnie przez całą klasę) i stopniowe ograniczanie liczebności tej grupy (np. czytanie w parach), aż do osiągnięcia swobodnej komunikacji przez dziecko z mw
  • technika trójkąta
    technika opierająca się na pracy w kręgu 3 osób (rodzic lub koordynator, dziecko z mw, oraz inne dziecko), której celem jest stopniowe oswajanie dziecka z mw i zdejmowanie z niego lęku przed mówieniem. Składa się z 3 faz: rodzic/koordynator komunikuje się werbalnie jedynie ze zdrowym dzieckiem; rodzic/koordynator komunikuje się werbalnie ze zdrowym dzieckiem, oraz z dzieckiem z mw; dziecko z mw nawiązuje kontakt werbalny ze zdrowym dzieckiem (więcej o tej technice tutaj (pdf))
  • technika 5 sekund
    fundamentem tej techniki jest zasada, że nie wyręczamy dzieci z mutyzmem wybiórczym, gdy ktoś zadaje im pytanie. Więcej o zasadzie 5 sekund tutaj (pdf)
  • modelowanie mowy „shaping”
    Podczas stosowania tej metody nie zmienia się bliskość przebywania koordynatora ale słowa, znaki czy dźwięki, które do niego kierujemy. Dziecko zaczyna od wskazywania i stosowania różnych gestów w celu komunikacji z koordynatorem, następnie wykonuje stopniowe kroki w kierunku komunikacji werbalnej stopniowo zwiększając wysiłek artykulacyjny dmuchając, wydając z siebie dźwięki podobne do słów, sylaby, wreszcie słowa i frazy, zwiększając głośność mówienia i nawiązując częściej kontakt wzrokowy. (Źródło: Maggie Johnson & Alison Wintgens (2016) Selective Mutism Resource Manual, wydanie drugie)
X